با :

---

اسلام براي از بين بردن اختلاف طبقاتي غير عادلانه‌اي كه در اثر بي‌عدالتي‌هاي اجتماعي در ميان طبقه غني و ضعيف پيدا شده، برنامه وسيعي در نظر گرفته است كه تحريم رباخواري به طور مطلق، وجوب پرداخت ماليات‌هاي اسلامي از قبيل زكات و خمس و صدقات و مانند آنها و تشويق به انفاق، وقف و قرض‌الحسنه قسمتي از اين برنامه را تشكيل مي‌دهد.

---

قرض‏الحسنه، نمونه‏اى از انفاق‏

من ذا الّذى يقرض اللّه قرضاً حسناً فيضاعفه له أضعافاً كثيرة ...( بقره/245، ترجمه: " كيست كه به خدا قرض الحسنه اي دهد(و از اموالي كه خداوند به اوبخشيده انفاق كند) تا آن را براي او چندين برابر كند؟...")

تعبير كردن از انفاق در راه خدا به قرض، تعبيرى مجازى است و ميان قرض اصطلاحى كه انسان چيزى را بدهد تا مثل آن بازگردانده شود و قرض دادن به خداوند از چند جهت تفاوت وجود دارد:

الف - قرض گرفتن انسان نشانه‏ى احتياج اوست، اما خداوند متعال محتاج نيست.

ب - مالى كه قرض گيرنده تحويل مى‏گيرد، ملك او حساب نمى‏شود، اما در قرض دادن به خدا مالى كه ما به او قرض مى‏دهيم، ملك واقعى اوست.

پس با توجه به تفاوت‏هاى ذكر شده، سرّ تعبير به قرض از انفاق آن است كه كار خير نزد خداوند ضايع نمى‏شود و همان گونه كه اداى قرض لازم است، خداوند در برابر انفاق‏ها و كارهاى خير، ثواب و پاداش عنايت مى ‏فرمايد. (فخر رازي، تفسير كبير، ج6، ص142)

خداوند براى ترغيب مۆمنان به انفاق، تعبير به قرض دادن مى‏ كند و اين معنا همه‏ ى موارد زير را در بر مى‏گيرد؛ انفاقات واجب و مستحب مانند زكات و خمس و نفقه‏ى واجب النفقه و صدقه‏ ى مستحب و صله ى رحم و احسان به فقرا و ايتام و سادات و مصارف حج و زيارت و سوگوارى خاندان عصمت و طهارت‏عليهم السلام و كمك به اهل علم و نشر كتب علميّه و ساير مصارف خيريه كه هر يك در حدّ خود، عبادتى بزرگ و داراى ثواب بسيار است. (اطيب البيان، ج2، ص498)

خداوند انفاقى را كه در راه او انجام مى‏گيرد، قرض به خود قلمداد فرموده كه چند برابر آن باز گردانده خواهد شد و اين مردم را نسبت به اين كار تشويق مى‏كند. نكته‏ى كاربرد استفهام و عدم استعمال امر و فرمان، اين است كه مخاطبان، سختى و مشقت امر را احساس نكنند. (قرائتي، محسن، هزار و يك نكته از قرآن)

اسلام براي از بين بردن اختلاف طبقاتي غير عادلانه‌اي كه در اثر بي‌عدالتي‌هاي اجتماعي در ميان طبقه غني و ضعيف پيدا شده، برنامه وسيعي در نظر گرفته است كه تحريم رباخواري به طور مطلق، وجوب پرداخت ماليات‌هاي اسلامي از قبيل زكات و خمس و صدقات و مانند آنها و تشويق به انفاق، وقف و قرض‌الحسنه قسمتي از اين برنامه را تشكيل مي‌دهد و از همه مهم تر زنده كردن روح ايمان و برادري در ميان مسلمانان است.

پيامبر عاليقدر اسلام (صلي الله عليه و آله) در مقام مقايسه ميان فقر و غنا و اينكه كدام يك براي سعادت انسان بهتر است، مي فرمايد:

«تهيدستي از ثروت بهتر است، مگر ثروت ثروتمندي كه از مال خود، قرض اشخاص پريشان حال و مقروض را ادا كند و آنان را از زير بار قرض و فشار زندگي نجات دهد و به مسلمانان بي‌بضاعت و گرفتار كمك كند».( بحارالانوار، ج72، ص56)

قرض الحسنه از عالي ترين برنامه هاي زندگي ساز مكتب اسلام است كه قرآن در يك استعاره بسيار زيبا وام نيكويي را (كه بدون منت و در نهايت اخلاص) به خويشاوندان، همسايگان، آشنايان و ساير بندگان خدا مي پردازيم، پرداخت به خداوند وانمود مي كند. شايد در بين عبادت هايي كه براي تقرب انسان به خدا، تدوين شده، هيچ عبادتي به اندازه ي قرض الحسنه تقرب آفرين نباشد.

حضرت امام محمد باقر عليه السلام فرمودند: هر كه قرض بدهد، تا زماني كه قرض گيرنده قدرت بر اداء آن داشته باشد مال او در زكوة است، و خود او با ملائكه درنماز است، تا آن را بگيرد».(بحارالانوار، ج 103، ص 139، ح 4)

در حديثي از امام صادق عليه السلام مروي است كه: «هر مۆمني كه به هر مۆمني قرض بدهد از براي خدا، در هر آني ثواب صدقه را دارد تا مال به او برسد.(من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 58، ح 1699)

و سرّ آن اين است كه در هر آني مي تواند آن را مطالبه كند و چون مطالبه نمي كند ثواب صدقه را دارد.

همچنين ايشان مى فرمايند: بر بالاى درهاى بهشت نوشته اند: صدقه ده برابر و قرض الحسنه هيجده برابر پاداش‍ دارد.

بسـيار بودن درهاى بـهشت از آن روست كه هر گروهى از درى وارد شوند كه شايسته جايگاه آنان است.(بحارالانوار، ج 8، ص 181)

تشويق به انفاق‏

در آيه شريفه وَ مَا أَنفَقْتُم مِن شَىْ‏ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ (سبا 39)

 چند نكته قابل توجه در زمينه تشويق به انفاق است؛

الف. از هر چه بدهيد قبول است؛ مِن شَىْ‏ءٍ.

ب. هر مقدار بدهيد قبول است؛ مَا أَنفَقْتُم.

ج. خداوند جبران مى‏كند؛ فَهُوَ يُخْلِفُهُ.

د. به بهترين وجه جبران مى‏كند؛ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ.

  انفاق آشكار و پنهان‏

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيلِ وَالنَّهَارِ سِرّاً وَ عَلَانِيَهً .... (بقره 274)

اينكه قرآن چرا براى انفاق دو حالت آشكار و پنهان را بيان كرده است، مى‏توان موارد زير را احتمال داد؛

1ـ انفاق‏هاى واجب به‏ طور آشكار و در ظاهر داده شود تا انسان متهم نشود كه از دادن آن خوددارى مى‏ورزد و انفاق‏هاى مستحب به ‏طور پنهانى و در نهان داده مى‏شود تا افراد متهم به ريا نشوند.

2ـ انفاق به مستمندان اگر موجب هتك حرمت آنان گردد، بايد پنهانى داده شود، ولى اگر هتك حرمتى در كار نيست و يا موجب تشويق ديگران جهت انفاق شود، بايد در آشكار انجام گيرد.

3ـ هيچ فرقى ميان شب و روز و پنهان و آشكار نيست، بلكه قرآن با بيان اين حالات مى‏خواهد بگويد كه در هيچ حالى مستمندان را از ياد نبريد و به هر كيفيتى شده آنان را از انفاق خود بهره‏مند سازيد.

فرآوري: آمنه اسفندياري

بخش احكام اسلامي تبيان

منابع:

هزار و يك نكته از قرآن كريم ج3 ـ اكبر دهقان

وبلاگ قرض الحسنه